کیمونوی بهاری

کیمونوی بهاری

کتاب کیمونوی بهاری؛ گزیده هایکوی زنان ژاپنی ترجمه‌ای از معصومه فخرایی است. این کتاب دربردارنده اشعاری از زنان ژاپنی است که در یک مجموعه گردآمده‌اند.

مایوزومی مادوکا که یکی از هایکونویسان مشهور ژاپنی است و موفق شده تا جوایز معتبری را هم از آن خود کند، در مقدمه کتاب کیمونوی بهاری؛ گزیده هایکوی زنان ژاپنی درباره هایکو نوشته است و اطلاعات مفیدی را در اختیار مخاطبانش قرار داده است:

«هایکو کوتاه‌ترین شعر جهان است (فقط در هفده هجا) و نمایه‌ای از زیباشناسی مردم ژاپن به شمار می‌رود که عشق به طبیعت، فلسفه، تفکر و احساسات آن‌ها را نیز در خود دارد. هایکو به مردم اختصاص دارد و همین‌طور به پرنده‌ها، گل‌ها و دیگر موجوداتی که با آن‌ها مواجه می‌شویم. پس عجیب نیست اگر گاهی اوقات می‌بینیم که هایکو به عنوان ادات معاشرت (سلام، خداحافظ و حتی تشکر) به کار می‌رود.

کتاب کیمونوی بهاری؛ گزیده هایکوی زنان ژاپنی

هایکوی «شکوفه‌ی گیلاس» نوعی نامه‌ تشکر است از این‌که درخت توانسته زمستان سخت و طولانی را تحمل کند و در بهار ما را شاد سازد. به همین طریق، لذت‌های گذرا با تماشای درخت گیلاسی که سنگین از شکوفه است می‌تواند در قالب هایکو جاودان بماند.

نوشتن هایکو نوعی ادای احترام است به شگفتی‌ها و شادی‌های طبیعت. شکوفه‌های گیلاس، که باشو چند قرن پیش در باره‌ی آن‌ها نوشته، برای همیشه در هایکوهای او می‌درخشند. فرم هایکو، در فضای خالی لابه‌لای خطوط و کلمات خود، ناگفته‌های بسیاری را می‌گنجاند و این سکوت آن‌قدر شیواست که در جنبه‌های مختلف فرهنگ ژاپنی به چشم می‌خورد.

برای رسیدن به درکی کامل فرهنگ ژاپنی، نه‌تنها باید لابه‌لای خطوط را بخوانید بلکه این فضاها را باید ببویید و احساس کنید و حتی خودتان جاهای خالی را پر کنید. خواننده باید بتواند با تجربه‌اش مکث‌ها را بخواند و فضاهایی را که نویسنده خالی گذاشته، برای خود متجلی و بازسازی کند. بنابراین هایکو پیوند میان خواننده و نویسنده است. اغلب گفته می‌شود که هایکو نمی‌تواند غنی‌تر وعمیق‌تر از شخصی باشد که آن‌را خلق کرده است. بر همین اساس، خواننده‌ای که تجربه‌اش در زندگی محدود است، نمی‌تواند احساسش را به‌طور عمیق با دیگران سهیم شود. ناگفته‌های لابه‌لای خطوط هایکو (و لابه‌لای کلمات آن) است که باعث می‌شود با عمیق‌ترین احساسات و اندیشه‌های شاعر ارتباط برقرار کنیم.»

هایکو سه‌خطی و هفده‌هجایی (۵،۷،۵) است و در سرایش آن باید از فصل‌واژه استفاده شود. فصل‌واژه، معادلی است برای نمایش حساسیت و علاقه‌ی مردم ژاپن به تغییر فصول و البته نشان می‌دهد که به فرم احترام می‌گذارند. این تعلقات نه تنها در هایکو بلکه در جنبه‌های دیگر فرهنگ سنتی ژاپن نیز به چشم می‌خورد. خود فصل‌واژه نشان‌دهنده‌ی فصل است و مبتنی بر تفکری است که ژاپنی‌ها آن را یکی شدن کامل با طبیعت می‌نامند.

برای مثال، «تماشای شکوفه‌های گیلاس»، «تماشای شب‌تاب‌ها»، و «تماشای برگ‌ریزان پاییزی» از جمله سرگرمی‌های فصلی ژاپنی‌هاست. این سرگرمی‌ها در ژاپن نوعی «gari» تلقی میشود که به معنی «شکار» است اما بردن شاخه‌ی گیلاس یا افرا به خانه در حکم «gari نیست . با ارجاع به gari در می‌یابیم که در این آیین، شما نه تنها صحنه‌های طبیعی را از دور نگاه می‌کنید بلکه میان آن‌ها می‌روید و از نزدیک از آن‌ها قدردانی می‌کنید.

فصل‌واژه‌های زیادی برای توصیف کوه‌ها هست. برای مثال در بهار می‌گویند: «تپه‌ها لبخندزنان». و این به جنبش‌های زندگی طبیعت برمی‌گردد مانند شکوفه‌دهی، باز شدن غنچه‌ها، گل‌های پر از شکوفه و آواز پرندگان.

«در تابستان کوه‌ها چکه می‌کنند». با تن‌پوش نویی از برگ سبز درختان آن‌قدر سرشار از زندگی می‌شوند که انگار آب از آن‌ها جریان می‌یابد.

و «در پاییز کوه‌ها قرمز و طلایی می‌شوند». افراها به رنگ قرمز روشن درمی‌آیند و دیگر درختان زرد و قهوه‌ای می‌شوند. انگار کوه‌ها خودشان را می‌آرایند و صورت‌شان سرخ می‌شود.

وقتی برگ‌‌های درختان در پاییز و زمستان می‌ریزد، ساکت می‌مانند و کوه‌ها انگار به خواب می‌روند.

با شخصیت بخشیدن به طبیعت احساس نزدیکی بیشتری به طبیعت به وجود می‌آید. کوه در هنگام بهار،‌خندان به نظر می‌رسد انگار می‌خواهد لذت ناشی از تحمل و غلبه بر سرمای زمستان سخت را با ما شریک شود.

به طور سنتی ژاپنی‌ها به شدت تحت تاثیر تغییرات فصلی بوده‌اند و این تغییرات با سبک زندگیشان در آمیخته است.

در اوایل بهار منتظر اولین شکوفه‌ها هستیم و در اوایل تابستان از رقص شبتاب‌ها لذت می‌بریم. در گرمای تابستان با آویختن زنگوله‌ای به پنجره به صدای نسیم گوش می‌دهیم. پاییز فصل ستودن ماه کامل، رنگ‌های پاییزی و آواز جیرجیرک‌هاست و زمستان، برفی یک‌دست سپید را همراه می‌آورد. تقدیر از این تغییرات فصلی هرچند در توکیو و دیگر شهرهای مدرن کمتر شدهاست اما هنوز در بخش‌های قدیمی کشور مثل کیوتو (پایتخت قدیمی)، جزئی از زندگی روزانه‌ی مردم است.

فصل‌واژه‌ها از چنین علایق و نزدیکی‌هایی به طبیعت گرفته می‌شود. فصل‌ها همیشه می‌آیند و می‌روند. حتی در طول تحولات اجتماعی مانند جنگ، ماه تمام، مرتب طلوع می‌کند و درخت گیلاس همیشه در بهار شکوفه می‌دهد. ژاپنی‌ها با این تغییرات زندگی می‌کنند و این شادی و غم را که حاصل تغییر فصل‌هاست با هم شریک می‌شوند.

فصل‌واژه‌ها احساسات، شادمانی، درد، اشک و حتی ارزش‌ها و منظر زیباشناسانه را در خود دارند. این راز هایکویی عمیق با هفده هجاست. هجای ۵،۷،۵ به هایکو آهنگی خاص می‌بخشد.

دیگر مراسم‌های سنتی فرهنگ ژاپنی مثل تئاتر نو، گل‌آرایی و مراسم چای نیز آداب خاص خود را دارد.